ترسیم وضعیت مطلوب گمرک نوین و توصیه‌های کلیدی تحقّق آن

طراحی مفهومی “نظام گمرکی یکپارچه نوین” (نگین) با موفقیت مرحله ترسیم وضعیت مطلوب خود را به پایان رساند. این طرح که توسط گروه مشارکت رایورز/نیکو سگال برای گمرک جمهوری اسلامی ایران از نیمه اردیبهشت ماه سال جاری آغاز شده است ، در فاز اول به شناسایی وضعیت موجود و تنگناها اقدام نمود. در ادامه ظرف مدت 3 ماه و با صرف قریب20 هزار نفر ساعت کار تحقیقاتی و مطالعاتی گروهی، ضمن برگزاری 6 کارگاه آموزشی، 38 جلسه با کمیته‌های ستاد تخصصی و8 جلسه با شورای عالی راهبری طرح در گمرک ج.ا.ا، طراحی وضعیت مطلوب و جهت گیری های راهبردی تحقق آن را به پایان رساند.

هدف از ترسیم چشم‌انداز وضعیت مطلوب گمرک جمهوری اسلامی ایران ارائه تصویری مشخص در سطح کلی از معماری کلان فرایندی، معماری کلان فناوری، کلیات استراتژی فرایندهای مناسب منابع انسانی و متغیرهای موثر بر اصلاح ساختاری و همچنین تبیین چارچوبی از مناسبات روابط مطلوب با ذینفعان نظام گمرکی است. از طرف دیگر شناسایی توصیه های کلیدی برای نیل به چشم‌انداز وضعیت مطلوب مقدور و همچنین تعیین روابط آن و موقعیت‌یابی نسبی آنها با توجه به شرایط و اقتضائات کشور در محدوده انجام کار قرار دارد.

گزارش چشم‌انداز وضعیت مطلوب، در سطح کلان، توصیه‌های کلیدی نیل به وضعیت مطلوب و تغییرات مورد نیاز و تاثیرات آن را در سه حوزه فرایندها (عملیات گمرکی)، فناوری‌ها و ساختار و منابع انسانی ارائه می‌نماید.
در ترسیم چشم‌انداز وضعیت مطلوب سازمان گمرک ج.ا.ا و توصیه‌های کلیدی تحقق آن، پنج فعالیت اصلی گمرک ج.ا.ا به شرح زیر تشریح گردیده است:

• بازنگری اهداف و استراتژی‌های گمرک ج.ا.ا
• ایجاد تصویر اولیه چشم‌انداز
• توصیه‌های کلیدی تحقق چشم‌انداز مطلوب
• تدقیق چشم‌انداز مطلوب و توصیه‌های کلیدی تحقق آن
• ارایه تصویر چشم‌انداز مطلوب مقدور و امکان‌پذیری تحقق آن

خروجی مرحله‌ای گروه مشاور تعیین پنج هدف راهبردی تفصیلی به شرح زیر بوده است که نهایتاً در جلسات ستاد تخصصی و شورای راهبردی طرح ارایه و مورد بررسی و تکمیل نهایی واقع شد:

1- روان‌سازی تجاری(Trade facilitation)

2- حفاظت از سلامت و امنیت جامعه (Protection of society health & security)

3- حمایت از تولید ملی با گرایش افزایش توان رقابتی (Protection of local industry using competition promotion)

4- جمع‌آوری مطلوب درآمد (Revenue collection)

5- ارتقاء سطح رضایت‌مندی ذی نفعان (Enhancing stakeholders satisfaction)

در ادامه با اتکاء به یافته‌های وضعیت موجود و تحلیل آن‌ها، تجارب و استانداردهای بین‌المللی به ویژه بررسی و مطالعات تطبیقی انجام شده در خصوص استقرار گمرک نوین در کشورهای منتخب، چشم‌انداز اولیه گمرک نوین با تأکید بر پوشش‌ چالش‌های وضعیت موجود، تأمین نیازهای توسعه‌ای در آینده قابل پیش‌بینی و شناسایی حلقه‌های مفقوده ویژه شرایط بومی کشور ما ارایه گردید. تحقق چشم‌انداز ترسیم شده، از یک سو متأثر از موقعیت‌یابی نسبی توصیه های کلیدی از نظر هدف گیری شرایط کاملاً مطلوب یا نسبتاً مطلوب می باشد و از سوی دیگر به عوامل و شرایط ذیل متکی می باشد: 

• عزم جزم در سطح مدیریت کلان کشور جهت تحقق طرح تحول نظام گمرکی به عنوان یکی از ارکان طرح تحول اقتصادی
• اراده جدی مدیریت و کارشناسان کلیدی گمرک ج.ا.ا در تحقق اهداف طرح
• توجه ویژه مدیریت گمرک به حل مجموعة عوامل ذاتی و غیرذاتی در ارتقاء سطح انگیزش منابع انسانی به عنوان پیش‌نیاز تحول گمرک
• تمرکز بر جلب منافع ذینفعان برون سازمانی
• تنظیم رابطه منطقی بین اهداف و استراتژی های بازنگری شده و حوزه عمل (برنامه عملیاتی مشخص همراه با پروژه های تعریف شده معین)
• ظرفیت‌های قانونی موجود جهت نیل به اقتدار و جایگاه مطلوب گمرک (مشابه بسیاری کشورهای در حال توسعه و پیشرفته)
• طراحی ساختار و روش‌های اجرایی دفتر مدیریت طرح جهت مدیریت پروژه های شناسایی شده (PMO)
• ارزیابی آمادگی تغییر سازمانی و شناسایی موانع تغییر (CR)
• طراحی ساختار روش‌های اجرایی دفتر مدیریت تحول (CMO)
• اعمال سیاست‌های جدید جهت ایجاد ظرفیت‌های تازه ناشی از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در توسعه زیرساخت‌های گمرکی و مشارکت آن در امور تصدی‌گری گمرکی
• وجود نقشه راه مورد تفاهم با در نظر گرفتن تمامی جنبه‌های منطقی و عملی تحقق آن

در ترسیم چشم‌انداز مطلوب گمرک نوین و توصیه‌های کلیدی تحقق آن، متدلوژی طراحی مفهومی به تفصیل در گزاراشات مربوطه تشریح گردیده است. کلیات روش انجام طراحی مفهومی در شمای زیر مشهود است. با اتکاء به منابع اطلاعاتی ورودی، مدل وضعیت مطلوب اولیه ترسیم می‌گردد و سپس با شناسایی توصیه های کلیدی یا مضامین استراتژیک و انطباق آن ها با شرایط بومی با مشارکت مدیران و کارشناسان کلیدی نهایتاً مدل وضعیت نهایی و توصیه های جهت تحقق آن طراحی و تعریف می شود:

گزارش چشم انداز وضعیت مطلوب گمرک ج.ا.ا با بیش از 15000 صفحه و در قالب هفت گزارش به شرح زیر به ستاد اجرایی طرح تقدیم شده است:

مراحل اجرایی باقیمانده طراحی مفهومی طرح عبارتند از :

• چیستی و چرایی انتخاب مسیر جهت تهیه نقشه راه
• تحلیل شکاف
• ارزیابی آمادگی برای تغییر
• نقشه راه
• دفتر مدیریت تغییر (CMO)
• دفتر مدیریت طرح (PMO )
• چگونگی تنظیم مناسبات با سازمان جهانی گمرک (WCO)
• بیانیه کار مرحله دوم طرح نگين